Με έναν τρόπο αυτός ο ιός, με τεκμηριωμένη πλέον την πανδημική και συστημική διάσταση, τόσο της διασποράς και άρα επιβίωσης του, όσο και των επιπτώσεων του για τα κοινωνικά, οικονομικά, υγειονομικά, θεσμικά και πολιτικά συστήματα, έρχεται να αποδομήσει κυρίαρχες επιστημονικές ιδεολογίες και ερευνητικές προσεγγίσεις. Στο επίκεντρο των κυρίαρχων επιστημονικών προσεγγίσεων που αποδομούνται, η προσέγγιση της ανθρώπινης υγείας και άρα της πρόληψης και αντιμετώπισης υγειονομικών κρίσεων.
Η κυρίαρχη επιστημονική προσέγγιση της ανθρώπινης υγείας, όπως αυτή εκφράζεται από το ιατρικό- βιολογικό μοντέλο, στην έρευνα και την εφαρμογή της πρόληψης και θεραπείας, πιθανά να έλαβε ανεπαρκώς ή καθόλου υπόψη της την ψυχική διάσταση και τις αρχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς για το σχεδιασμό στρατηγικών αντιμετώπισης της πανδημίας.
Η παγκόσμια ματαίωση για την αποτελεσματικότητα των μακρόχρονων αυστηρών lockdowns και το έσχατο δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι παγκόσμιες ηγεσίες “υγεία ή ψυχική αποσυμπίεση”, είναι πιθανά ή πιο σκληρή ένδειξη αποδόμησης του κυρίαρχου επιστημονικού αφηγήματος της βιολογικής προσέγγισης της ανθρώπινης υγείας.
Εάν η ψυχοκοινωνική διάσταση της υγείας και συμπεριφοράς αποτελούσε σταθερά μέρος της εξίσωσης για το σχεδιασμό στρατηγικών και τη λήψη αποφάσεων για την διαχείριση της υγειονομικής κρίσης, πιθανά το παγκόσμιο αποτύπωμα της πανδημίας να ήταν λιγότερο καταστροφικό, με την αποτελεσματικότητα των μέτρων σε υψηλότερα επίπεδα.
Αποτελώντας η ψυχοκοινωνική διάσταση της ανθρώπινης υγείας και συμπεριφοράς μέρος της εξίσωσης, καθιστώντας την σαφώς περισσότερο ακόμη σύνθετη, θα είχαν ίσως ελεγχθεί θέματα όπως:
- Σχεδιασμός και έλεγχος αποτελεσματικότητας μέτρων και επικοινωνίας αυτών, σε συνάφεια με τα χαρακτηριστικά, ιδιαιτερότητες, συμπεριφορικές συνήθεις και ανάγκες επί μέρους πληθυσμιακών ομάδων. Σίγουρα όχι οριζόντια. Εκπαίδευση και συνεργασία με τις επιμέρους πληθυσμιακές ομάδες. Έτσι επιτυγχάνεται η συλλογική ευθύνη και οι απαραίτητοι κοινωνικοί αυτοματισμοί προστασίας του αγαθού της δημόσιας υγείας.
- Η επιδείνωση των δεικτών ψυχοκοινωνικής “υγείας” των ανθρώπων και η απειλή της υποκειμενικής αίσθησης ασφάλειας, συμβάλλει με απόλυτα καθοριστικό τρόπο στην υιοθέτηση (ή μη) και στην τήρηση (ή μη) μέτρων προστασίας της ατομικής και δημόσιας υγείας, αλλά και της ευρύτερης υιοθέτησης συμπεριφορών προφύλαξης της υγείας. Άρα μπορεί να συμβάλλει (ή να υπονομεύσει) τον περιορισμό ατυχημάτων, καταχρήσεων, επικίνδυνων συμπεριφορών, διακοπή θεραπειών χρόνιων νοσημάτων κλπ. Παράλληλα, η πρόβλεψη στρατηγικών προφύλαξης και προαγωγής της ψυχικής υγείας των ανθρώπων, ως παράμετρο στην αντιμετώπιση της πανδημίας, αποτελεί κρίσιμο δείκτη αποτελεσματικότητας των μέτρων, ανάπτυξης της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού και διασφάλισης της βιωσιμότητας των υγειονομικών πόρων και δομών.
- Η παροχή φροντίδας στους ανθρώπους που φροντίζουν, θα πρέπει να αποτελεί δείκτη αποτελεσματικότητας των εθνικών συστημάτων υγείας, στην διαχείριση υγειονομικών κρίσεων.
- Η σαφήνεια, καθαρότητα και διαφάνεια αποτελεί κεντρικό πυλώνα για την διαχείριση κρίσεων, ακόμη και αν απαιτείται να επικοινωνηθεί η αβεβαιότητα.
- Το δίπολο επιστήμη ή πολιτική ουσιαστικά δεν υφίσταται. Η πολιτική περιλαμβάνει την επιστήμη και η επιστήμη την πολιτική. Η πολιτική είναι επιστήμη και η επιστήμη παράγει πολιτική. Μια υγειονομική κρίση αντιμετωπίζεται με πολιτικές, οι όποιες βασίζονται σε διεπιστημονικές και συνθέτες κατανοήσεις των αναγκών και προσκλήσεων.
Δεν είναι καθόλου ρεαλιστικά και παραγωγικά διλήμματα όπως “υγεία ή οικονομία”, “υγεία ή ψυχική υγεία” (?) , με τα οποία κουρασμένοι πια όλοι μας προσπαθούμε να κατανοήσουμε αυτό που μας συμβαίνει ή θα θέλαμε να συμβεί.
Η υγεία περιλαμβάνει την ψυχική υγεία και η οικονομική ευημερία είναι αδύνατη χωρίς την υγεία.
Μια σύνθετη πραγματικότητα, με συνθέτες και διασυνδεδεμένες προκλήσεις, απαιτεί εξίσου συνθέτες και διασυνδεδεμένες κατανοήσεις και προσεγγίσεις. Σίγουρα όχι γραμμικές, μονοδιάστατες και οριζόντιες.
Οι άνθρωποι είναι σύνθετα βιολογικά, ψυχικά και διανοητικά συστήματα που αλληλεπιδρώντας με τα κοινωνικά τους περιβάλλοντα παράγουν και επαναπροσδιορίζουν συμπεριφορές προσαρμογής κι εξέλιξης. Κάθε απειλή διαταράσσει την ισορροπία και επικοινωνία όλων των επιμέρους πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης, οι οποίες χρειάζονται ολιστική “ίαση” για να παράγουν και πάλι προσαρμογή κι εξέλιξη.
Εάν, τελικά, χρειαστεί να μάθουμε να ζούμε με παρόμοιες υγειονομικές απειλές, είναι κρίσιμο να μπορέσουμε να επαναπροσδιορίσουμε το ζήτημα της ανθρώπινης υγείας, κατασκευάζοντας περισσότερο σύνθετες εξισώσεις και πολυπαραγοντικά μοντέλα, που θα επιτρέπουν την δυναμική ανάλυση και την σύνθεση.
